Catalonha-Espanha o l'inacabable fractura

Tant la manca d'informacion de las parts de la premsa francesa com la pòca qualitat de las analisis qu'i trobem, qu'impausan ua descripcion fina deu procèssus catalan a partir de la realitat locau. Qu'ei ua condicion necessària entà compréner las linhas de fractura que traucan tota la societat sud-pirenenca.
En purmèr qu'i a la politica. L'an 1945 que jutgèn en França tant l'ex-marescau Petain com los petainistas e lo petainisme. Atau lo generau De Gaulle que fixè lo paisatge politic francés que va de la dreta classica dinc aus comunistas. Trenta ans mei tard, arren de tot aquò ne's debanè pas en Espanha. La lei d'amnistia de 1977 que creè ua interpenetracion entre la dreta e los franquistas que destrauquè sus ua societat on la monarquia qu'ei mei lo punt d'equilibri entre forças contradictòrias que de volontats popularas. La recenta decoracion de membres de la division azul per la representanta deu govèrn espanhòu a Barcelona n'ei la perfèita illustracion. Quin aute país europeu decoraré fascistas que servín los nazis? Entre ua Espanha monarquista e ua Catalonha intrinsècament republicana, la fractura qu'ei pregonda e marcada. Mes l'abséncia de criticas deu franquisme que provoquè autas consequéncias, pr'amor que condiciona la relacion entre la cultura majoritària e las culturas minoritàrias. Lo hasti deu catalan qu'ei pro comuna e los boicòts economics de la Catalonha industriau un tèma recurrent en Espanha. Aquò ne questiona pas sonque la plaça de la cultura e de la lenga catalanas, vistas tròp sovent com incompatiblas dab la nacion espanhòla, mes tanben l'encastre politic catalan en Espanha. Que patí sevèrament de la decision deu 28 de junh de 2010 quan lo tribunau constitucionau que declarè inconstitucionaus 14 articles de l'estatut catalan. Aquesta decision que demorarà segur com lo simbòl de l'incapacitat deus catalans de's poder definir ua plaça en Espanha que sii compatibla dab las soas valors culturau e politica. Qu'ei lo punt de passatge deu catalanisme, qu'a d'estar interpretat com la volontat tant de collaborar dab Espanha com de cambiar-la quan ei necessari, a l'independentisme. A partir d'aquesta data, l'independentisme que deishè d'estar un ahar de l'ambient militant per començar a tocar l'òmi ordinari. E los problèmas fiscaus recurrents, jamei tractats en lo hons, vaduts sordeish per la crisi, que's suberpausèn alavetz a la realitat sociau d'un caumatge superior a 20%. Despuish mei de 5 ans, tots los catalisaires, que siin politics, sociaus, culturaus, lingüistics, fiscaus, economics, ... que son actius e qu'alimentan un nivèu d'independentisme deus mei hauts d'Euròpa. En cambi podem constatar que nada d'aquèras linhas de fractura sii perlongable a Perpinhan e la Catalonha deu Nòrd, en hèit que s'ageish d'un problèma casi excluvisament ligat au Principat de Catalonha. Donc on va lo Principat de Catalonha? Totun que los independentistas ganhèn las darrèras eleccions, los 10 diputats deu partit d'extrème esquèrra la CUP, ne vòlen pas tornar elegir Artur Mas com president deu Parlament. Adara qu'ei la qüestion de "quina independència vòlen" qu'ei pausada e entà arribar a la fin deu camin l'unitat qu'us estarà necessària. Mes com ligar la drèita dab l'extrème esquèrra? En çò que concerneish Madrid, la decision de ne pas seguir los britanics unionistas que ganhèn lo referendum escocès que pòt estar hèra criticable quan vedem lo resultat d'uei. Los britanics que provèn l'eficacitat deu lor apròchi, a despieit d'un debat televisuau catastrofic, los unionistas que ganhèn lo referendum dab mei de 10 punts!  En plaça d'aquò, Rajoy que refusa tostemps de negociar qué que sii e que s'acontenta d'atacar juridicament lo procèssus catalan. Lo jornalista Iñaki Gabilondo de "El País" que descrivó "la creishuda espectaculara de l'independentisme en un temps recòrd" com "la sordeish mauescaduda despuish l'arribada de la democràcia... au mensh" N'avèm pas nada bòla de cristalh ací mes que sembla evident que calerà mei que tribunaus entà poder tornar barrar linhas de fractura com aquestas.

Çò qu'ei un patés

Grafia gascona?

En aqueste article que m'agradaré de har quauques comentaris sus ua grafia que's pòt trobar de còps au moment d'escríver en lenga noste. Lo hèit qu'intègri uas quantas caracteristicas de l'ortografia francesa qu'ei ua de las soas contradiccions mei susprenentas: com podem parlar de grafia dedicada au gascon e, en medish temps, s'aluenhar tant de la Vath d'Aran? Ne parlam pas aquí solament de desconnexion dens l'espaci e lo temps (Euròpa, internet, los biais de transpòrt relativizan de mei en mei la nocion de frontèra) mes tanben de's copar de çò qui ei, uei lo dia, un deus còrs de Gasconha: l'unic lòc on la transmission naturau qu'ei enqüèra hèra viva! Shens passar en revista tots los aspèctes d'aquesta grafia, que volerí destacar ua causa de las mei estranhas qu'i trobèi: lo mot "canta". Escriut atau que poderem pensar a la tresau persona deu singular deu vèrbe cantar. En hèit, que's tracta de l'infinitiu, e perqué? Un còp de mei l'explicacion qu'ei a cercar deu costat de la lenga francesa: en francés l'accent que cad tostemps sus la darrèra sillaba. Dens lo libe "L'enfant aux deux langues", Claude Hagège explica que dab l'influéncia deus francs, la sillaba tonica deus mots paroxitons (dab l'accent tonic sus l'abans darrèra sillaba com "minji") qu'estó suber accentuada e, per consequent, que desapareishó la darrèra. Atau los mots paroxitons qu'es tornèn tots oxitons, qu'ei a díser dab l'accent tostemps sus la darrèra sillaba. D'aqueste punt de vista que sembla logic d'escríver cantar shens la r finau. Mes si contunham drin la lectura deu libe d'Hagège qu'aprenem ua causa hèra interessanta: qu'ei casi sonque lo nòrd de la França actuau qu'estó afectat taus francs e pas los territòris gascons, provençaus, ... Que ditz lo monde de Marselha o de Pau quan parlan francés? "Tu man-ges" dab duas sillabas e pas "tu manj" tirant la sillaba finau, caracteristica deus parlars deu nòrd. Atau qu'inventèn ua grafia deu gascon adaptada au biais de parlar deu nòrd tot en ignorar la prononciacion de noste. Qui pòt pensar que los aprenents d'uei e de doman que vieneràn de tan luenh com d'enlà Leire? De mei los joens de Pau e Marselha qu'estudian hòrt mei qu'abans l'espanhòu e l'italian, atau quan veden escriut "canta" que pensan mei a "cànta" que "cantà". Aquesta grafia qu'ei donc generacionau. Que'm sembla que las grafias que deven viatjar dens lo temps e s'absténguer de copar los espacis lingüistics en evitar, per exemple, la separacion dab la Vath d'Aran. Qu'ei ua condicion necessària e no sufisent d'escaduda.



Extrèit deu libe "L'Enfant aux deux langues" de Claude Hagège, pagina 194:
Le français, où l'accent ne frappe jamais d'autre position que la finale du mot, possède donc un profil très singulier. Ainsi le latin terminat a donné en espagnol et italien le mot termina, c'est à dire, dans chacune de ces langues un mot de trois syllabes, accentué sur la deuxième, et dans lequel le a de la troisième, bien que non accentué, est parfaitement audible. En revanche, le correspondant français, (il) termine, est un mot de deux syllabes accentué sur la seconde ; on appelle donc "muet" le e final, écrit mais non prononcé, de tous les mots de ce type, parmi lesquels la masse énorme des noms féminins. Certes, il est vrai que cette prononciation, norme française fondée sur le l'usage du nord de la France, n'est pas celle des méridionaux, qui font clairement entendre le e final de belle, boule, livre, (il) ramène, table et accentue la syllabe qui le précède. Cette fidélité au latin est tout à fait explicable si l'on se souvient que le sud de la Gaule fut beaucoup moins exposé que le nord à l'influence germanique. On notera que la prononciation du e final non accentué n'est pas, dans la Romania, une exclusivité du français des Occitans. On la trouve aussi dans d'autres régions qui furent, elles aussi moins germanisées que le nord de la Gaule, en particulier dans certains dialectes italiens comme ceux de Campanie, de Lucanie, des Pouilles, du nord des Abruzzes du sud des Marches et plus sporadiquement quelques parlers septentrionaux (ligures, piémontais et lombards).

L'accent? Quin accent?

En occitan, sembla que l'accent qu'aucupa un lòc hèra important. N'i a que pensan que pòt quitament estar lo revelator de las bonas practicas, d'ua cèrta autenticitat o tanben de la hòrta baishada de la transmission de la lenga. E d'on vien tot aquò? E correspon a la realitat? O ei ua imatge dirèctament importada deu passat? Pr'amor que's cau avisar deu hèit que los pichons barcelonins d'uei, educats en catalan e que pensan en aquesta lenga, que son de còps plan luenh d'aver lo medish accent que los sons pairbons. E a París, lo mainadèr que s'exprimeish com l'Arletty? Qui parla ponchut uei lo dia? L'accent de la television (!) deus ans 50 qu'a casi desapareishut. Euròpa d'uei que viu un movement d'uniformizacion de l'accent que tòca totas las lengas. Donc que's cau concentrar  suus elements mei significatius: taus francés qu'aprènen l'occitan que son, abans tot, lo passatge a l'accent tonic mobile e la prononciacion de la r. Plan solide que'n poderem ajustar d'autes. De tot biais, que seré plan d'explicar un dia com tanta gent que pòden comentar e tornar comentar lo biais de parlar ua lenga shens jamei criticar la soa manca de transmission?

Conéisher e compréner França

Charlie, lo saber arríder negre o maishant?

L'umorista Mathieu Madénian, cronicaire a Charlie Hebdo, que disó un dia "lo pair qu'ei armenian, la mair qu'ei normau". B'ei tan espiritau com maliciós! En França au mensh. Qui gausaré díser "lo pair qu'ei pigmèu, la mair qu'ei normau" en ua societat hèra tradicionau? Aquò que pòt illustrar la dificultat qu'a l'arríder quan se tracta de viatjar. Que podem tots compréner que quan Charb dessenha "lo coran qu'ei mèrda pr'amor que ne pòt pas protegir de las balas" n'ac cau pas gahar au seriós. Mes un còp passat las cinc purmèras minutas, los dessenhs que dèishan un maishant gost. La vertat qu'ei qu'aquestas caricaturas que son grossièras e shens lo mendre interès. E qu'avem un problèma mei: las consequéncias suu desvolopament de l'integrisme quan vedem manifestacions organizadas en hòrt de país dab los mòrts que segueishen. Que passaré si un dia un movement integrista gahèssi lo poder a partir de la confusion creada? Publicar a l'escala deu monde qu'implica ua fina coneishença deu monde. Pr'amor qu'un dia que cau calcular si avem globaument contribuit a la societat o desruit quaquarren. Ne cau pas desbrombar que la libertat qu'implica la responsabilitat.

Singapor 2015 (2)

Educacion o educa-nacion ?

Singapor 2015 (1)