A perpaus deu sentiment de superioritat en la practica de las lengas

En lo libe «Istòria sociau de las lengas de França» Pierre Escudé que descriu condicions de las remirablas, que predispausèn a l'exclusion de las lengas regionaus:
«Ne pas parlar francés autanlèu com la vaduda qu'ei ua trava culturau, sociau e politica: un manuau de "tecnica directe" qu'èra destinat "aus muts e shords, aus mainats de las nostas províncias patejesantas, aus joves indigènas de las nostas colonias, e aus escolans de las classas de francés de las nostas colonias." (Boyer, 1905)»
A despieit de quauques progrès complits en çò que concerneish la relacion dab aquèras lengas, l'autor escriu totun que:
«L'episòdi de la non-ratification de la Carta en 1999 que deishudè los ancians reflèxes presents en las "jacobinièras" (Ozouf, 1984:414) de tot lo paisatge politic. [...] Aquesta tornada a las "valors" que determina ua ierarquia violenta e verticau de las lengas e incita francament a tornar cap au monoligüisme, dab l'anglés de comunicacion, d'ara endavant ondrat deus atots de l'ex-francés deu sègle de las Lutz.»
L'anglés precisament... N'i a pas nat besonh de considerar lo nivèu de practica quasi confidenciau de la lenga francesa en Loïsiana per avisà's que las medishas causas produseishen las medishas consequéncias pertot. E, com en França metropolitana, los lòcs comuns e rasonaments a tèrmi cort qu'an la cordilha tilha. John Mc Worther que publiquè en heurèr de 2014 en lo jornau New Republic (New York) un article hissant que n'ei la perfèita demonstracion:
«Qu'aprenem lo francés per comunicar dab… qui, exactament? Daubuns que moriràn d'enveja de léger Sartre e Molière, tant miélher per eths! Mes que pensar de lengas com l'espanhòu e lo chinés que son utilas d'apréner pr'amor que las encontram en la vita quotidiana? Que vedoi professionaus de la santat mancar vertadèras oportunitats financèras pr'amor qu'i avèva un aute candidat qui parlava espanhòu, e lo chinés que vaderà de mei en mei important en lo monde deus ahars. Las competéncias en arabe que son de las cercadas en la scèna geopolitica. B'ei genhèc de saber que lo francés nos permet d'ignorar los sostítols deu film visionat en lo cinemà d'art e ensai on anem, mes ne vedem pas plan perqué deberem considerà'u com ua prioritat en l'educacion deus mainats.»
 En abriu de 2016, qu'estó Jeremy Paxman que getè lenha au huèc en lo Financial Times:
«La cultura europea ne seré pas pro espessa shens Montanha, Descartes, Debussy e Cézanne, shens desbrombar lo dictator deus dictators, Nabulionu Bonaparte. Lo problèma ei que tot aquò se debanè bèra pausa a e lo monde de uei qu'ei anglofòn. En lo combat secular qu'opausava francés e anglés qu'i a un vencedor, e preténder ua auta causa que seré com suggerir que Johnny Hallyday ei lo futur de la pop.
N'i a pas nada rason que'n jubilin los Britanics pr'amor que vien tant de l'eretatge d'un empiri bastit bèth temps a, com de la dominacion deus Estats Units sus la rèsta deu monde. Mes la resulta d'aquèsta luta qu'ei clara: l'anglés qu'ei la lenga de la sciència, de la tecnologia, deus viatges, deus lésers e de l'espòrt. Tà estar un ciutadan deu monde, que'u devetz aver com lenga.
La faiçon com lo govèrn francés se maubarreja los sòus qu'ei lo son ahar. Deu noste punt de vista, l'unica qüestion importanta qu'ei: en quina part seré bon de promòver la lenga francesa e las soas valors? Quan l'anciana partida de l'Africa deu Sud-Oest, la Namibia qu'estó un còp alemanda, accedí a l'independéncia, qu'adoptè dab rason l'anglés com lenga oficiau, e qu'ac hasó dab l'argument deus bons qu'aquò balharé aus sons ciutadans un avenidor.
[...] S'ètz un locutor natiu en anglés, estudiatz a tot hòrt lo chinés, l'arabe o l'espanhòu. Se n'avetz besonh, estudietz lo francés, pr'amor qu'ei ua bèra lenga. Mes ne cresim pas que vau vertadèrament la pena de l'apréner com biais de comunicacion.»
Finaument, quaus que siin l'escala e lo temps, lo rasonament que demora lo medish. Segon eths l'Història que hasó la tria e ne demoraré pas mei au francés que la glòria passada de Montanha, Descartes, Debussy e Cézanne, tant com per l'occitan las brembas d'aver estat la lenga deus trobadors, la lenga de la literatura per excelléncia deus XIIau et XIIIau sègles, o la deu pretz Nobel de literatura deu començament deu XXau sègle, Frederic Mistral. Donc ua logica darwiniana que separè los ganhants deus perdents, e que hasó vàder un sentiment autentic de superioritat lingüistic e culturau, deus notables en lo ton emplegat per los jornalistes anglés et american.  E qu'ei sus aqueste sentiment de superioritat que s'empara la promocion d'un monolingüisme ondrat de l'ensenhament non precoç de las lengas estrangèras, títol au quau la lenga francesa n'a pas mei dret au perhons d'ua intelligéntsia anglofòn que'u ved com un objècte folcloric. Mes quin desperdici! Qui saberà denonciar aqueste logica d'oposicion de las lengas e substituí'u un sistèma collaboratiu? En «Lo mainat dab duas lengas», Claude Hagège, Professor au Collègi de França, que descriu aquesta situacion plan coneishuda deus etnològues e lingüistes, on las mairs d'uas zònas asiaticas o africanas que s'amassan per educar los hilhs e las hilhas. En lo cas comun on un mainat qu'a ua mair e tres sògras e que parlan lengas diferentas, n'a pas briga de pena a ne mestrejar quatre. Aquò que vau per tots e pas sonque taus mei dotats, totun que cau començar abans lo pas de la pubertat tot en seguir lo principi de Ronjat, «ua persona = ua lenga», que garanteish un aprenedissatge shens interferéncia entre las diferentas lengas. L'educacion qu'ei de segur l'endret on lo multilingüisme hè lo mei la pròva de la soa eficacitat. Atau que contunha Pierre Escudé:
«Bèra pausa que las evaluacions academicas o nacionaus que confirman resultats coneishuts alhors: ua classa d'escolans que beneficia d'un bilingüisme escolar plan bastit qu'obtien taus d'escaduda tostemps superiors en mejana a ua classa monolingüe, dab condicions sociaus egaus.»
Qu'ei tot lo desvolopament de las capacitats cognitivas deu mainat que's tròba plan estimulat per lo bilingüisme precòç. Aquí tanben la collaboracion que prevau sus l'oposicion. Çò que permet d'anar tà delà un don particular per las lengas, com l'anglés, o de resultas escolarias significativement miélhers. Èra un temps quan los editorialistes se qüestionavan a perpaus de l'incapacitat de la França a trobar lo son lòc en la mondialisacion. Au men semblar, nat d'eths ne sabó bastir ua argumentacion pro solide tà balhar l'explicacion. Aqueste país qu'estó, dias a, lo mei ric d'Euròpa en matèria de diversitat lingüistica e culturau qu'ei, d'ara endavant, lo mei praube. En aquestas condicions, com ua nacion pregondament monolingüe e monoculturau poderé tirà’s la palheta en los contèxtes europeus e mondialisats? Education First, un programe internacionau de cors e d’escambis dab país anglofònes, que notava en las soas conclusions en 2012 que:
 «La França que pòt har miélher. Lo niveth d’ensenhament de l’anglés en França qu'ei inferior a las nòrmas europeas, çò que representa ua trava, taus adultes d'aqueste país, en matèria d’accès aus mercats europeus e mondiaus.»
Mes resulta sustot que la França ne sap pas har vàler la soa proximitat lingüistica dab l'anglés
«A despieit d'arraditz latinas comunas dab la lenga anglesa, la França que's bota en lo monde darrèr quaquas economias màgers en Asia taus com la Corèa deu Sud». Plan solide que ne seram pas susprés que los pòbles dejà bilingües se tiran la palheta:
 «A despieit de l’eretatge de l’Union sovietic e lo hèit que lo rus sii impausat com lenga estrangèra en daubas partidas d’Euròpa centrau, los adultes de uei qu'an aprés a parlar anglés».
Çò que n'ei pas shens conseqüéncia tà la França se legis suu rapòrt:
«La réticéncia pregonda deus francés a apréner l’anglés que mia la França a classà's en devath de la màger part deus sons vesins suu punt deu niveth de lenga. Aquesta des·hidança que poderé miaçar l'escaduda grana economica deu país en ua periòde complicada»
«Empach [...] quan s'ageish de's har vàler aus mercats europeus e mondiaus», miaça sus «l'escaduda economica grana deu país», que vedem plan dinc a quin punt lo risc de desclassament nacionau qu'ei gran quan un país fonciona sus basas monolingüas que van a contracorrent de çò qu'imposa la mondialisacion. E qu'ei shens comptar suu costat culturau de la problematica, pr'amor que la medisha frasa prononciada per un britanic dab l'accent d'Oxbridge que pòt aver un sens radicaument oposat en un contèxte texan o african. La capacitat a projectà's en l'ambient culturau de l'aute qu'ei un element clau en mei d'integrar.

Plan solide ne parlém pas de reivindicar suu pitèr lo bilingüisme en lenga regionau e d'inversar lo sentiment de superioritat exposat abans. B'ei tot lo contra... Que cau amuishar dinc a quin punt aqueste sentiment qu'ei luenh de las realitats deu monde de uei e promòver un modèle collaboratiu on cada lenga e cultura, en trobar armoniosament lo son lòc, que seràn l'empara deu desvolopament de l'òmi de doman.